Αξιοθέατα

Το κάστρο της Κιμώλου είναι ένα τυπικό νησιώτικο καστέλι στο οποίο διασώζονται αρκετά στοιχεία που θυμίζουν το μεσαιωνικό του χαρακτήρα. Αρκετοί είναι οι περιηγητές που αναφέρθηκαν σ’ αυτό, όπως ο C. S. Sonnini που αναφέρει ότι το μόνο κατοικημένο μέρος του νησιού βρίσκεται στη κορυφή ενός βραχώδους όρους και είναι κάτι σαν χωριό. Εκείνη την εποχή στο Κάστρο ζούσαν περίπου 200 ελληνικές οικογένειες και δύο Γάλλοι, εκ των οποίων κανείς δεν ήταν καθολικός.

Ιστορία

Το 1207 η Κίμωλος έγινε τμήμα του Δουκάτου του Αρχιπελάγους (ή Δουκάτου της Νάξου) του Ενετού Μάρκου Σανούδου. Το νησί ονομάστηκε από τους Ενετούς Αρτζιαντιέρα ή Αρτζεντιέρα, λόγω των ασημόχρωμων βράχων της στη νότια πλευρά του. Το 1537 λεηλατήθηκε από τον Τούρκο πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα, αλλά οι Τούρκοι μετά από εκείνη την επιδρομή δεν έμειναν στο νησί. Το πήρε ξανά ο Αντζιελότο Γκοζαδίνο, αλλά πληρώνοντας φόρο υποτελείας στο Σουλτάνο.

Αυτό που σήμερα περιγράφεται σαν «Κάστρο της Κιμώλου» φαίνεται ότι διαμορφώθηκε οριστικά στα τέλη του 16ου αιώνα επί κυριαρχίας Βενετών. Η αρχική ημερομηνία κατασκευής του δεν είναι ακριβώς γνωστή. Σίγουρα είναι ενετικό και δημιουργήθηκε κάποια στιγμή ανάμεσα στον 14ο και 16ο αιώνα. Αν λάβουμε υπόψη ότι παρόμοιοι οικισμοί δημιουργήθηκαν σε άλλα νησιά των Κυκλάδων στο πρώτο μισό του 15ου αιώνα, μπορούμε να υποθέσουμε, με αρκετή σιγουριά, ότι κάπου τότε ξεκίνησε να κατασκευάζεται και ο συγκεκριμένος οικισμός. Η πιο τεκμηριωμένη ιστορικά χρονολόγηση του Κάστρου είναι αυτή των W. Hoefner και H. Schmidt που το τοποθετούν στα τέλη του 16ου αιώνα. Σημαντικό στοιχείο για τη χρονολόγηση αποτελεί ελληνική επιγραφή σε μαρμάρινη πλάκα κοντά στη θύρα του Ναού του Χριστού εντός του Κάστρου, όπου σύμφωνα με την επιγραφή αυτή, ο συγκεκριμένος ναός χτίστηκε με δαπάνη του Ιωάννη Ράφου το 1592. Από αντίστοιχες επιγραφές και οικόσημα σε άλλα σημεία του Κάστρου όπου και πάλι αναφέρεται το όνομα του Ιωάννη Ράφου, προκύπτει το συμπέρασμα ότι ο συγκεκριμένος δεν έχτισε μόνο ένα ναό, αλλά ενδέχεται ο ίδιος ήταν ο κτήτορας ολόκληρου του μεσαιωνικού οικισμού.  

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο του νησιού είναι ένας οχυρωμένος οικισμός στο παλιό Χωριό, που παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με άλλους ενετικούς οικισμούς στις Κυκλάδες. Είναι χτισμένο στη κορυφή ενός λόφου, ένα περίπου χιλιόμετρο από το επίνειο της Ψάθης. Καλύπτει επιφάνεια 6.245 τ.μ., και οι πλευρές του κυμαίνονται από 60-80 μέτρα. Σχηματίζεται από δύο ομόκεντρα συγκροτήματα κατοικιών (το ένα περικλείει το άλλο). Τα συγκροτήματα έχουν ορθογώνιο σχήμα και τα σπίτια ήταν κολλημένα το ένα στο άλλο και οι εξωτερικοί τους τοίχοι ήταν ενισχυμένοι και με ελάχιστα ανοίγματα ώστε να σχηματίζεται ένα αμυντικό τείχος.

Στο κέντρο του οικισμού υπήρχε μια μικρή σειρά από ομοιόμορφα σπίτια (των αρχόντων μάλλον) και δίπλα μια μικρή πλατεία όπου βρίσκεται ο Ναός της Γεννήσεως Του Χριστού. Τα σπίτια είναι χτισμένα με τη σκληρή πέτρα της περιοχής (σιδερόπετρα), ενώ υπάρχουν διακοσμητικές λεπτομέρειες από «πώρι». Υπήρχαν 123 διώροφα σπίτια και φιλοξενούσαν άλλη οικογένεια στον όροφο (ανωγάρηδες) και άλλη στο ισόγειο (κατωγάρηδες). Οι άντρες του χωριού ασχολούνταν κυρίως με τη ναυτιλία, ενώ οι γυναίκες με το πλέξιμο.  

Το Μέσα Κάστρο (του εσωτερικού δακτυλίου) είναι σήμερα ερειπωμένο. Το Έξω Κάστρο αποτελείται από μια σειρά σπιτιών, ο εξωτερικός τοίχος των οποίων αποτελούσε ταυτόχρονα και το εξωτερικό τείχος του κάστρου. Σε πολλά σπίτια υπάρχουν υπέρθυρα με οικόσημα και χρονολογίες. Ανάμεσα στις δυο σειρές σπιτιών υπήρχε ένα πολύ στενό περιμετρικό δρομάκι. Το Έξω Κάστρο έχει δυο πύλες: την Κάτω Πόρτα στα νότια, στο δρόμο της Αγοράς και την Πάνω Πόρτα στην ανατολική πλευρά, δίπλα στην οποία βρίσκεται σήμερα το Λαογραφικό και Ναυτικό Μουσείο. Οι πύλες φέρουν χρονολογίες 1650 και 1646 αντίστοιχα. Οι ημερομηνίες αυτές προφανώς σχετίζονται με τη γενική επισκευή του κάστρου μετά τη μεγάλη επιδρομή του 1638. Τότε ενισχύθηκε το Κάστρο και με πύργους. Σήμερα στα σπίτια της εξωτερικής σειράς έχουν ανοιχτεί πόρτες και παράθυρα προς τα έξω. Στο Μέσα Κάστρο υπάρχουν δύο είσοδοι.

Μετά τον 17ο αιώνα λόγω της αύξησης του πληθυσμού, ο οχυρωματικός οικισμός άρχισε σταδιακά να εγκαταλείπεται και να αναπτύσσεται το Χωριό εκτός των ορίων του Κάστρου. Η μεγάλη όμως οικιστική ανάπτυξη του Χωριού σημειώθηκε μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους. Το Κάστρο της Κιμώλου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δείγματα οικισμών στο Αιγαίο που σχεδιάστηκαν στο σύνολό τους εξ’ αρχής, δηλαδή σε μία φάση και δεν αποτελούν προϊόν δυναμικής ανάπτυξης.