Οικισμοί

1. Ίος (Χώρα)

Χώρα ή πόλη της Ίου (επίσημη ονομασία) ή "Νιός" όπως ονομάζεται από τους ντόπιους είναι η πρωτεύουσα του νησιού της Ίου. Έίναι κτισμένη πιο ψηλά από το λιμάνι του νησιού (2 χλμ.), στα πρανή ενός λόφου. Είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής, με τα εκκλησάκια της, τα ασβεστωμένα κυβόσχημα σπίτια κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο, το εσωτερικό δίκτυο με τις στοές, τα φιδογυριστά δρομάκια και τα σκαλοπάτια. Η πόλη έχει μόνο ένα δρόμο για τα αυτοκίνητα, πολλά μονοπάτια προσβάσιμα μόνο με τα πόδια, αλλά και σκάλες που οδηγούν στον Λόφο Χώρα. Τα περισσότερα κτίρια στη βάση τους έχουν μικρά καταστήματα με σουβενίρ, καφετέριες, καταστήματα και εστιατόρια, και στους πάνω ορόφους υπάρχουν τα σπίτια των ανθρώπων. Στην πόλη υπάρχουν τουλάχιστον 24 μικρές εκκλησίες, με την πιο γνωστή να είναι η Παναγία η Γκρεμιώτισσα που υψώνεται στην κορυφή από όπου ο επισκέπτης απολαμβάνει πανοραμική θέα.

Η αρχαία πόλη βρισκόταν στο σημείο που στέκει η Χώρα. Την περιέβαλλε τείχος κυκλώπειων διαστάσεων, τμήμα του οποίου σώζεται μέχρι σήμερα. Μπορεί να το δει κανείς ακολουθώντας τον περιφερειακό δρόμο από τη θάλασσα προς τους μύλους, οι οποίοι ήταν 12 συνολικά.  Από τον αρχαίο εκείνο πολιτισμό διασώζονται επίσης, λείψανα του ναού του Πυθίου Απόλλωνα, στη θέση της Αγίας Αικατερίνης. Στις αρχές του 13ου αιώνα, οι Ενετοί έκτισαν κάστρο στην κορυφή του λόφου. Όταν ανεβείτε μέχρι εκεί και σταθείτε στο μπαλκονάκι του Αγίου Νικολάου θα διαπιστώσετε πως η Χώρα της Ίου δείχνει απείραχτη από το χρόνο.

Φτάνοντας στον οικισμό από το λιμάνι ο επισκέπτης βλέπει τα απομεινάρια του αρχαίου τείχους και στη συνέχεια την εκκλησία του Ευαγγελισμού (Μητρόπολη) και την είσοδο της Χώρας. Σημείο συνάντησης για τους επισκέπτες που κατακλύζουν τα στενά της Χώρας της Ίου κάθε καλοκαίρι είναι η κεντρική πλατεία με τα καφέ και τα κλαμπ. Λειτουργούν επίσης, εμπορικά καταστήματα, ξενοδοχεία, εστιατόρια, ενοικιαζόμενα δωμάτια, καφενεία κ.α.

Ενα ξεχωριστό αξιοθέατο είναι το 1000 θέσεων ανοικτό θέατρο Οδυσσέας Ελύτης, θέατρο αρχαιοελληνικού ύφους χτισμένο από μάρμαρο και πέτρα, όπου φιλοξενούνται λαμπερές παραστάσεις, συναυλίες και εκδηλώσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού. 

Οι πρώτες ανασκαφές στην Ίο έγιναν το 1904 από το Βέλγο αρχαιολόγο P. Graindor, μέλος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής, στην αρχαία πόλη (περιοχή Αγίας Αικατερίνης). Μια δεύτερη φάση ανασκαφών ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 από την Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Ευρήματα από την αρχαία πόλη θα δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιου, το οποίο στεγάζεται στο Δημαρχείο κι όπου θα θαυμάσετε εκθέματα από διάφορες ιστορικές περιόδους.

Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο - ΦΕΚ 1119/Β/7-11-1974

2. Γιαλός (Λιμάνι)

Οικισμός χτισμένος στο λιμάνι της Ίου και ένα από τα πιο ασφαλή και απάνεμα λιμάνια του Αιγαίου. Στην είσοδο του λιμανιού το γραφικό εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης του 17ου αιώνα με τις δύο Άγιες Τράπεζες. Στην άκρη του απέναντι βράχου, ο πετρόκτιστος φάρος, πρόσφατα ανακαινισμένος δεσπόζει στην είσοδο του λιμανιού. Ο οικισμός είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος του νησιού, απέχει 2 περίπου χιλιόμετρα από τη Χώρα της Ίου και είναι εξίσου όμορφος.

Στη κεντρική πλατεία υπάρχουν μαγαζάκια με αναμνηστικά, ταξιδιωτικά γραφεία και παντοπωλεία όπως και ταβέρνες, εστιατόρια και καφετέριες. Εκεί βρίσκεται και η αφετηρία των λεωφορείων. Λίγο πιο πέρα η προστατευμένη από τις καιρικές συνθήκες μαρίνα του νησιού όπου μπορούν να δένουν τα σκάφη τους οι επισκέπτες. Δίπλα από το λιμάνι απλώνεται η μεγάλη παραλία του Γιαλού με τη χρυσή αμμουδιά που θεωρείται μία από τις ομορφότερες παραλίες του νησιού. Αξίζει ένας περίπατος στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης απ' όπου η θέα προς το Γιαλό είναι εντυπωσιακή. Από το Γιαλό ξεκινάει και το πετρόκτιστο μονοπάτι που ενώνει το λιμάνι με τη Χώρα. Από το λιμάνι ξεκινούν καραβάκια που εκτελούν ημερήσιες εκδρομές στις παραλίες του νησιού καθώς και σε άλλα κοντινά νησιά.