
Αρχαιολογικός χώρος Κολώνας
Ο ενεργός ρόλος της Αίγινας από την αρχαιότητα επιβεβαιώνεται και από άλλο ένα σημαντικό αξιοθέατο, την Κολώνα. Ο αρχαιολογικός χώρος της Κολώνας βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από το λιμάνι και είναι προσβάσιμος με τα πόδια σε λιγότερο από 10’ όπως βγαίνεις από το λιμάνι προς τα αριστερά.
Από το άλλοτε θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο του νησιού, σήμερα μεταξύ άλλων διασώζεται μία κολώνα (ύψους 8μ) που ανήκει στον αρχαϊκό ναό του Απόλλωνα από την οποία και πήρε το αξιοθέατο το όνομά του. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο ναός του Απόλλωνα ήταν δωρικού ρυθμού, χτισμένος από τοπικό πωρόλιθο και αποτελείτο από 11 κολώνες στο μήκος και 6 κολώνες στο πλάτος του. Τα αετώματα του ναού (κατασκευασμένα από μάρμαρο Πάρου) απεικόνιζαν τις θρυλικές αμαζονομαχίες. Η κατασκευή του Ναού ολοκληρώθηκε πριν την κατασκευή του πασίγνωστου ναού του Παρθενώνα (6ο αι. π.Χ.), γεγονός που τον αναγάγει αυτόματα σε ένα εύρημα μεγάλης σημασίας. Η λειτουργία του διεκόπη το 354 μ.Χ. κατόπιν εντολής του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου αφού θεωρήθηκε ειδωλολατρικός.
Λέγεται μάλιστα ότι οι Βενετσιάνοι ναυτικοί χρησιμοποιούσαν τις κολώνες του Ναού του Απόλλωνα για προσανατολισμό. Ο λόφος της Κολώνας αποτελούσε την Ακρόπολη του νησιού από τους προϊστορικούς χρόνους (3000 π.Χ.) κι ακόμα νωρίτερα μέχρι τους αρχαϊκούς χρόνους οπότε και λατρευόταν ως τόπος ιερός. Από ανασκαφές γνωρίζουμε ότι στην πόλη της Κολώνας υπήρχε πρωτοελλαδικός και μεσοελλαδικός οικισμός, κτίσματα της μυκηναϊκής εποχής, τείχη διαφόρων περιόδων, πύργοι, μόλοι, υδραγωγεία, ο ναός του Απόλλωνα, ίσως ο ναός του Ποσειδώνα, οι ναοί της Θεσμοφόρου Δήμητρας, της Άρτεμης, του Διονύσου και της Εκάτης, το Βουλευτήριο, το Αιάκειο, το Αττάλειο, το Θέατρο, το Στάδιο και αρκετοί εντυπωσιακοί τάφοι.
Σύμφωνα μάλιστα με τους αρχαιολόγους υπάρχουν και κάποια κατάλοιπα στοχεία βυζαντινών κτισμάτων. Πιο συγκεκριμένα, κατά τον Παυσανία, το Αιάκειο αποτελούσε τον τάφο του Αιακού ενώ το Θέατρο ήταν εφάμιλλο με αυτό της Επιδαύρου. Ακόμα, μέσα στους αρχαϊκούς τάφους βρέθηκαν χρυσά κοσμήματα τα οποία σήμερα εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο.
Κάτω από την περιοχή της Κολώνας βρίσκονταν το εξωτερικό, το εμπορικό και το πολεμικό λιμάνι (Κρυπτός λιμένας) όπου οι Αιγινήτες έκρυβαν τις τριήρεις τους, τον 8ο αι. η Αίγινα είχε μεγάλη ναυτική δύναμη. Τα λιμάνια προστατεύονταν από τείχη ή κυματοθραύστες, ίχνη των οποίων σώζονται σήμερα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η πόλη καταστράφηκε μερικώς πολλές φορές μέσα στην ιστορία της και κάθε φορά πάνω στα παλαιότερα κτίσματα έχτιζαν νέα. Τον 10ο αι μ.Χ. η πόλη καταστράφηκε από Σαρακηνούς πειρατές και οι τότε κάτοικοι, αναζητώντας μεγαλύτερη ασφάλεια, μεταφέρθηκαν στο εσωτερικό του νησιού, δημιουργώντας την Παλιαχώρα.
Οι πρώτες ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο της Κολώνας ξεκίνησαν στην αρχή του 19ου αιώνα και συνεχίστηκαν με μεγαλύτερη ένταση στις αρχές του 20ού αιώνα οπότε και μας έδωσαν περισσότερα στοιχεία σχετικά με την ύπαρξη και χρήση του χώρου. Οι ανασκαφές συνεχίζονται ακόμα και σήμερα αφού πιστεύεται ότι υπάρχουν πολλά ακόμα να ανακαλυφθούν.
Η Κολώνα είναι ανοιχτή και επισκέψιμη για το κοινό ενώ συνδέεται μέσω μίας πύλης με το αρχαιολογικό μουσείο της Αίγινας όπου εκτίθενται σημαντικά ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο της Κολώνας (κεραμικά, πήλινα ειδώλια κ.ά.) και όχι μόνο.