Πόλεις & Χωριά

Από τις πρώτες ημέρες της απελευθέρωσης της πόλης (14 Μαΐου 1920) οι αρμόδιες τοπικές Αρχές καθώς και η Ιερά Μητρόπολη, ζητώντας τη γνώμη και του ιατρού Αχιλλέα Σαμοθράκη, που ως μελετητής της ιστορίας της Αρχαίας Θράκης οριζόταν πάντοτε ως πρόεδρος των εκάστοτε Επιτροπών Τοπωνυμιών, έλαβαν την απόφαση να μετονομάσουν την πόλη από Δεδέαγατς σε Νεάπολη, καθώς αποτελούσε ως τότε την νεότερη Ελληνική πόλη. Το 1920 όμως, ο βασιλιάς της Ελλάδας, Αλέξανδρος Α΄, επισκέφθηκε την πόλη και οι τοπικές αρχές αποφάσισαν να μετονομάσουν την πόλη σε Αλεξανδρούπολη, προς τιμήν του.

 

Η Αλεξανδρούπολη είναι μια πόλη σύγχρονη με προσεγμένο ρυμοτομικό σχέδιο και αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους συγκοινωνιακούς κόμβους, καθώς προσεγγίζεται με όλα τα μέσα, αεροπορικώς, σιδηροδρομικώς, οδικώς και ακτοπλοϊκώς. Αξιοσημείωτα έργα υποδομής είναι το σύγχρονο - διεθνές λιμάνι, η Εγνατία οδός καθώς και η σιδηροδρομική σύνδεση με σημαντικές πόλεις που την καθιστούν εμπορικό κόμβο και δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την περαιτέρω ανάπτυξή της στο μέλλον. Επίσης, λειτουργούν ποδηλατόδρομοι στο κέντρο της πόλης.

 

Η Εγνατία Οδός είναι ο μεγαλύτερος κύριος δρόμος που περνά από την Αλεξανδρούπολη. Συνδέει την πόλη με την Ηγουμενίτσα, τα Ιωάννινα, την Θεσσαλονίκη και την Καβάλα προς τα δυτικά και τους Κήπους Έβρου προς τα ανατολικά. Υπάρχουν επίσης και δρομολόγια των υπεραστικών λεωφορείων ΚΤΕΛ που συνδέουν την Αλεξανδρούπολη με τις πόλεις της Κομοτηνής, Ξάνθης, Καβάλας και Θεσσαλονίκης. Υπάρχουν επίσης ορισμένα δρομολόγια υπεραστικών λεωφορείων που συνδέουν απευθείας την Αλεξανδρούπολη με την Αθήνα. Συχνή καθημερινή σύνδεση υπάρχει με τις υπόλοιπες περιοχές του Νομού Έβρου (Φέρες, Σουφλί, Διδυμότειχο, Ορεστιάδα κ.α.).

 

Στο νοτιοανατολικό άκρο της Δυτικής Θράκης παρουσιάζεται ανθρώπινη κατοίκηση από τα νεολιθικά χρόνια (4500-3000 π.Χ.). Στην Εποχή του Χαλκού (3000-1050 π.Χ.) δεν υπάρχουν έντονες ενδείξεις ενεργής συμμετοχής της πόλης. Κατά την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (1050-650 π.Χ.) εμφανίζονται τα διάφορα θρακικά φύλα και εγκαθίστανται σε ορεινά και σπανιότερα σε πεδινά σημεία. Στη βυζαντινή περίοδο η Αλεξανδρούπολη παίζει πρωτεύοντα ρόλο, αφού συνορεύει με την Κωνσταντινούπολη και για αυτό φυλάσσεται από ισχυρές στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Τα επόμενα χρόνια όμως, έως και τον 19ο αιώνα η πόλη φαίνεται να ερημώνεται και να καλύπτεται από δάση και αγριόδεντρα.

 

Η Αλεξανδρούπολη κατά τον 19ο αιώνα ήταν ένα μικρό ψαροχώρι με το όνομα Δεδέαγατς. Η ανάπτυξη του οικισμού ανάγεται στον 19ο αιώνα, όταν η περιοχή ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γνώρισε ανάπτυξη κατά τη διάρκεια κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεε την Κωνσταντινούπολη με τις μεγάλες πόλεις της Μακεδονίας από το Πύθιο. Το συγκεκριμένο έργο αποτελούσε μέρος μιας προσπάθειας εκσυγχρονισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ανατέθηκε σε μηχανικούς από την Αυστροουγγαρία. Έτσι, φτάνουν στην πόλη Έλληνες, Αρμένιοι, Τούρκοι, Φραγκολεβαντίνοι, Εβραίοι, Βούλγαροι έμποροι, τεχνίτες, ναυτικοί και δημιουργείται ένας οικισμός που σύντομα εξελίχθηκε σε ένα μεγάλο χωριό γνωστό ως Δεδέαγατς. Άρχισαν να μαζεύονται όλα τα εμπορεύματα της Θράκης στο λιμάνι της πόλης, για να προωθηθούν σε άλλες γειτονικές αγορές (μέχρι το 1912 στην πόλη υπήρχαν οκτώ προξενεία).

 

Κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1877-1878, οι ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν το Δεδέαγατς και εγκαταστάθηκαν σε αυτό. Οι επικεφαλής αξιωματικοί σχεδίασαν το ρυμοτομικό σχέδιο της πόλης που βασίζονταν σε φαρδείς, παράλληλους δρόμους αποφεύγοντας τις αδιεξόδους, ώστε να διευκολύνεται η γρήγορη μετακίνηση στρατευμάτων. Το σχέδιο αυτό έρχονταν σε αντίθεση με χαρακτηριστικά Οθωμανικών πόλεων της περιόδου εκείνης όπως: στενά δαιδαλώδη σοκάκια, καλντερίμια και αδιεξόδους. Με το τέλος του πολέμου η πόλη βρέθηκε αρχικά στα χέρια των Βουλγάρων με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου κι έπειτα από 3 μήνες με νέα συνθήκη επέστρεψε στην κατοχή των Οθωμανών, αλλά η σύντομη παρουσία των Ρώσων είχε σημαντική συμβολή. Ορισμένοι Ρώσοι στρατιώτες πέθαναν στην πόλη το 1878 από επιδημία τύφου. Προς τιμήν των Ρώσων στρατιωτών ανεγέρθηκε μνημείο στον προαύλιο χώρο του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Νικολάου. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν την 28η Οκτωβρίου 2011 μετά από την κοινή παρέλαση Ελλήνων και Ρώσων στρατιωτών.

 

Το κτίριο του σιδηροδρομικού σταθμού στο Δεδέαγατς οδήγησε στην ανάπτυξη του χωριού σε μια πόλη, καθώς και σε ένα μικρό εμπορικό κέντρο μέχρι το τέλος του αιώνα. Η πόλη έγινε η έδρα του πασά ως πρωτεύουσα του σαντζακίου. Ο Οθωμανικός έλεγχος της πόλης διήρκεσε μέχρι και τους Βαλκανικούς πολέμους. Στις 8 Νοεμβρίου του 1912, το Δεδέαγατς και ο σταθμός του καταλήφθηκαν από τις βουλγαρικές δυνάμεις με τη συνδρομή του Πολεμικού Ναυτικού. Η Βουλγαρία και η Ελλάδα ήταν σύμμαχοι κατά τη διάρκεια του Α' Βαλκανικού Πολέμου, αλλά αντίπαλοι στον Β' Βαλκανικό Πόλεμο. Το Δεδέαγατς κατελήφθη αυτή τη φορά από τις ελληνικές δυνάμεις στις 11 Ιουλίου 1913. Ωστόσο, με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (10 Αυγούστου του 1913), το Δεδέαγατς ξαναπέρασε στα χέρια της Βουλγαρίας μαζί με την υπόλοιπη Δυτική Θράκη. Οι Βούλγαροι προέβησαν σε καταστροφές μνημείων και αρχείων στην πόλη, με συνέπεια αυτή να ερημωθεί.

 

Η ήττα της Βουλγαρίας από τις συμμαχικές δυνάμεις στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) εξασφάλισε μια αλλαγή χεριών για την πόλη. Μετά το τέλος του Α' Παγκόσμιου πολέμου υπογράφτηκε η Συνθήκη του Νεϊγύ σύμφωνα με την οποία η Βουλγαρία ως μεγάλη ηττημένη παραιτήθηκε όλων των κυριαρχικών της δικαιωμάτων επί της μεσημβρινής δυτικής Θράκης. Το Δεδέαγατς κυβερνήθηκε προσωρινά από μια Διασυμμαχική Διοίκηση, με κυβερνητικό αντιπρόσωπο τον Χαρίσιο Βαμβακά, στενό συνεργάτη του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος κατόρθωσε να ενσωματώσει την περιοχή στον Ελληνικό διοικητικό οργανισμό πριν ακόμη επιδικαστεί στην Ελλάδα. Κατά την 14η Μαΐου 1920 η 9η Μεραρχία Σερρών, με διοικητή τον Στρατηγό Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη κατέλαβε τις διαβάσεις προς τη Βουλγαρία και συγκεντρώθηκε στη Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή). Ακολούθησε η υποστολή της γαλλικής σημαίας και η έπαρση της ελληνικής από τον Κων/νο Μαζαράκη - Αινιάν. Ο αστυνομικός διευθυντής Κ. Δανιήλ παρέδωσε την πόλη. Με την Συνθήκη των Σεβρών εκτός των άλλων η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδωσε την κυριαρχία της Θράκης στην Ελλάδα.