Πόλεις & Χωριά

Τα Τρίκαλα είναι πόλη της δυτικής Θεσσαλίας, πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Τρικάλων και του Δήμου Τρικκαίων, με πληθυσμό 61.653 κατοίκους, ενώ απέχει 331 χλμ. από την Aθήνα και 215 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη.

 

Πρόκειται για μια επίπεδη, γραφική πόλη, το κέντρο της οποίας διασχίζεται από τον ποταμό Ληθαίο, ο οποίος αποτελεί παραπόταμο του Πηνειού, ενώ στα δυτικά της ορθώνεται ο Κόζιακας, τμήμα της Οροσειράς της Πίνδου. Βρίσκεται πολύ κοντά στα Μετέωρα, την Καλαμπάκα, την Ελάτη, το Περτούλι και την Πύλη.

 

Η Παλιά πόλη των Τρικάλων αποτελείται από τις συνοικίες Βαρούσι και Μανάβικα. Χτισμένο στους πρόποδες του λόφου του φρουρίου, το Βαρούσι, καθιστούσε ως το 1930 την αριστοκρατική συνοικία της πόλης, με τα βαρουσιώτικα σπίτια φτιαγμένα με καλαμωτές και πλίνθους στα διάκενα, και βαμμένα σε διάφορα χρώματα. Για αυτό διακρίνεται, για την ιδιαίτερή αρχιτεκτονική των παλιών αρχοντικών, κατασκευασμένα από τον 17ο ως και τον 19ο αιώνα, και για τα στενά σοκάκια του. Εδώ βρίσκονται και οι περισσότερες Βυζαντινές εκκλησίες της πόλης όπως οι Άγιοι Ανάργυροι, ο Άγιος Στέφανος (1896), η Παναγία Φανερωμένη (1853), η Αγία Μαρίνα (1766), η Αγία Επίσκεψη (1543), ο Άγιος Δημήτριος (1580), η Αγία Παρασκευή (19ος αιώνας) και ο Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων (14ος αιώνας) καθώς και ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου.

 

Ανάμεσα από τα παραδοσιακά κτίσματα της συνοικίας Μανάβικα, ξεπροβάλει η περίφημη τρισδιάστατη τοιχογραφία με σκηνές από την καθημερινότητα της παλιάς πόλης και τον Τσιτσάνη να παίζει το μπουζούκι του στο μπαλκόνι. Πρόκειται για μια περίτεχνη εικαστική παρέμβαση 150 τ.μ., στον τοίχο μιας οικοδομής, η οποία ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2006, από διεθνώς αναγνωρισμένους καλλιτέχνες εξειδικευμένους στη συγκεκριμένη τέχνη. Γύρω στις 430 παρόμοιες τοιχογραφίες κοσμούν μερικές από τις σημαντικότερες πόλεις του κόσμου συμπεριλαμβανομένων της Βαρκελώνης, της Μόσχας, της Λυών, της Ιερουσαλήμ, της Πόλης του Μεξικού και του Κεμπέκ, αποτυπώνοντας μνήμες, ίχνη ιστορίας και καθημερινές στιγμές που χάθηκαν ή κινδυνεύουν να χαθούν.

 

Στην ΒΑ πλευρά της πόλης βρίσκεται το κάστρο (φρούριο), χτισμένο από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ιουστινιανό τον 6ο αιώνα μ.Χ., στα ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Τρίκκης. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας επισκευάστηκε από τους Τούρκους και χρησιμοποιήθηκε ως οχυρό. Το τείχος του περιλαμβάνει πέντε πύργους και πολλές μικρές πολεμίστρες και η δομή του διαιρείται σε τρία διαζώματα. Στη δυτική πλευρά του πρώτου διαζώματος ανοίγεται η κύρια είσοδος, με ημικυκλικό λίθινο περιθύρωμα ενώ, στο χώρο του λετουργεί καφέ - εστιατόριο. Στο δεύτερο διάζωμα υψώνεται ο κεντρικός πύργος του ρολογιού, ύψους 33 μέτρων, σύμβολο της πόλης. Το πρώτο ρολόι τοποθετήθηκε από τους Τούρκους τον 17ο αιώνα μαζί με μια καμπάνα βάρους 650 κιλών. Το 1936 ο Δήμαρχος Θεοδοσόπουλος το αντικατέστησε με ένα καινούργιο. Η θέα από το τελευταίο επίπεδό του είναι μοναδική ενώ στο εσωτερικό του λειτουργεί φωτογραφική έκθεση με θέμα την ιστορία της πόλης. Στο ίδιο διάζωμα υπάρχει υπαίθριο θέατρο, στο οποίο κάθε καλοκαίρι πραγματοποιούνται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

 

Ο Ληθαίος ποταμός σας καλεί να τον εξερευνήσετε με τα πόδια ή με το ποδήλατο. Πηγάζει από τα Αντιχάσια Όρη, σε υψόμετρο 500 μέτρων και οφείλει το όνομά του στη λήθη (λησμονιά). Σύμφωνα με το Στράβωνα, στις άκρες του γεννήθηκε ο Ασκληπιός, θεός της ιατρικής. Τα νερά του, μετά από μια διαδρομή 36 χιλιομέτρων, διασχίζοντας το κέντρο της πόλης, εκβάλλουν στον Πηνειό. Συνολικά δέκα γέφυρες ενώνουν τις όχθες του με σημαντικότερη την Κεντρική. Πρόκειται για μια τοξωτή μεταλλική γέφυρα κατασκευασμένη το 1886 από Γάλλους μηχανικούς, η οποία πλέον λειτουργεί ως πεζογέφυρα και αποτελεί σημείο αναφοράς της πόλης. Λίγα μέτρα πιο κάτω βρίσκεται η Γέφυρα του Ασκληπιού, σύγχρονη πεζογέφυρα την οποία κοσμούν το ορειχάλκινο άγαλμά του και ένας τεχνητός καταρράκτης. 

 

Σημείο αναφοράς της πόλης είναι η οδός Ασκληπιού με τον μεγαλύτερο πεζόδρομο, γύρω από τον οποίο αναπτύσσεται η εμπορική και κοινωνική ζωή των κατοίκων καθώς βρίθει από καταστήματα διαφόρων ειδών, μικρά εμπορικά κέντρα, χώρους εστίασης και καλαίσθητα καφέ. Εδώ βρίσκεται το Δημαρχείο και κάποια από τα σημαντικότερα διατηρητέα κτίρια της πόλης. Ακριβώς δίπλα είναι η οδός Απόλλωνος, ο δρόμος με τις ομπρέλες. Επίσης, η πόλη διαθέτει πολλές πλατείες, με σημαντικότερες την κεντρική (Ηρώων Πολυτεχνείου), η οποία κοσμείται από τη λιμνούλα με το άγαλμα του «Νικολάκη», την Πλατεία Ρήγα Φεραίου στην οποία βρίσκεται το χαρακτηριστικό σιντριβάνι σε σχήμα λουλουδιού και την Πλατεία Παλαιού Δεσποτικού, στην οποία δεσπόζει το ιστορικό πέτρινο διατηρητέο Πελέκειο. 

 

Τα Τρίκαλα, παραδοσιακά, είναι μια πόλη με μεγάλη ποδηλατική κουλτούρα λόγω του επίπεδου εδάφους, των στενών δρόμων και των μικρών αποστάσεων, με χιλιάδες από αυτά να την κατακλύζουν καθημερινά. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το ποδήλατο σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς τους όχι μόνο ως τρόπο διασκέδασης ή ως όργανο άθλησης, αλλά και ως βασικό μέσο μετακίνησης ή ακόμα και για την πραγματοποίηση εμπορικών δραστηριοτήτων. Εκτός από τους ποδηλατόδρομους, τα ποδήλατα έχουν πρόσβαση σε όλους τους δρόμους και τους πεζόδρομους ενώ σε πολλά σημεία υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένοι χώροι για τη στάθμευσή τους. Επίσης, υπάρχει ειδική ομάδα της ΕΛΑΣ αποτελούμενη από αστυνομικούς με ποδήλατα οι οποίοι περιπολούν στο κέντρο της πόλης. Ένας πολύ χαρακτηριστικός τύπος ποδηλάτου που απαντάται στα Τρίκαλα είναι ο παραδοσιακός Ματρακάς. Πρόκειται για ένα μοντέλο αντίκα, που χρησιμοποιήθηκε ευρέως στις δεκαετίες του 50΄, 60΄ και 70΄ και στις μέρες μας έγινε ξανά δημοφιλές. Ένας μεγάλος αριθμός τέτοιων ποδηλάτων έχει ανακατασκευαστεί και πλέον κυκλοφορεί στους δρόμους των Τρικάλων.

 

Ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά προϊόντα είναι το λουκάνικο με πράσο το οποίο παράγεται στα Τρίκαλα, εδώ και πολλές δεκαετίες. Επίσης, η πόλη φημίζεται για το τσίπουρο, τα τυροκομικά προϊόντα και ειδικά τη φέτα, το χαλβά βουτύρου, τα χειροποίητα ζυμαρικά, τον τραχανά, τα ξύλινα είδη λαϊκής τέχνης και την παραδοσιακή φλοκάτη.

 

Ο Μύλος των Ξωτικών

Από τις 9 Δεκεμβρίου 2011 λειτουργεί κάθε χρόνο στα Τρίκαλα ο Μύλος των Ξωτικών, για 40 ημέρες, από τα τέλη Νοεμβρίου μέχρι τις αρχές Ιανουαρίου. Ο Μύλος των Ξωτικών είναι το μεγαλύτερο χριστουγεννιάτικο θεματικό πάρκο της Ελλάδας, έχοντας ουσιαστικά δημιουργήσει χειμερινό και δη χριστουγεννιάτικο τουρισμό, όχι μόνο στα Τρίκαλα, αλλά και σε όλη τη χώρα, με τη δημιουργία μικρότερων χριστουγεννιάτικων χωριών σε διάφορες περιοχές. Στα Τρίκαλα όμως ο Μύλος των Ξωτικών διατηρεί την πρωτοκαθεδρία, καθώς πρωτοτυπεί με τον μύλο Ματσόπουλου, αρχιτεκτονικό και βιομηχανικό μνημείο του 19ου αιώνα, που μετατρέπεται σε κεντρικό κτήριο της δράσης, το πάρκο Ματσόπουλου με το ποτάμι, όπου στήνεται ολόκληρη η γιορτή, το εκπαιδευτικό κέντρο Ανανεώσιμων πηγών Ενέργειας στον ίδιο χώρο, τη λειτουργία του μύλου και ως Μουσείου Αγροτικής και Βιομηχανικής Ζωής, αλλά και με την κάθε φορά διαφορετική θεματική προσέγγιση των Χριστουγέννων. Επίσης, η διαφορά του Μύλου των Ξωτικών από άλλες παρόμοιες διοργανώσεις, έγκειται στο ότι είναι πάρκο και όχι αγορά. Ένα άλλο βασικό στοιχείο του Μύλου είναι η δωρεάν είσοδος και οι δωρεάν δράσεις για όλους, με παράλληλες εκπαιδευτικές δράσεις για τους χιλιάδες μαθητές σχολείων. Κάθε χρονιά υπάρχει ένα κεντρικό θέμα δράσης. Για το 2019 είναι το "Χριστούγεννα στον Κόσμο" με θεματικά βαγόνια διάσπαρτα στο χώρο του Μύλου. Σε συνεργασία με τον Δήμο Τρικκαίων, διοργανώνονται εκδηλώσεις σε όλη την πόλη, στο κέντρο, τους πεζοδρόμους, τις περιοχές διασκέδασης («Παλιά Μανάβικα»), ενώ υπάρχουν εκθέσεις στο Μουσείο Τσιτσάνη, καθώς διοργανώνονται εξορμήσεις και εκδηλώσεις στις γειτονικές πόλεις Καλαμπάκα με τα πανέμορφα Μετέωρα, Πύλη με τα μοναδικά γεφύρια και μοναστήρια της, στον Ορεινό Όγκο της Πύλης (Ελάτη, Χιονοδρομικό Κέντρο Περτουλίου), Μουζάκι - Λίμνη Ν. Πλαστήρα και σε άλλους χώρους.

 

Ιστορία

 

Η ευρύτερη περιοχή των Τρικάλων κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους και οι πρώτες ενδείξεις ζωής στο σπήλαιο της Θεόπετρας φτάνουν ως το 49.000 π.Χ. περίπου. Έχουν επίσης ανακαλυφθεί νεολιθικοί οικισμοί από το 6.000 π.Χ. στο Μεγάλο Κεφαλόβρυσο και άλλες τοποθεσίες.

 

Η πόλη των Τρικάλων είναι χτισμένη πάνω στην αρχαία πόλη Τρίκκα ή Τρίκκη, η οποία ιδρύθηκε γύρω στην 3η χιλιετία π.Χ. και ονομάστηκε έτσι από τη νύμφη Τρίκκη, κόρη του Πηνειού ή κατ' άλλους του Ασωπού ποταμού. Η πόλη ήταν σημαντικό κέντρο της αρχαιότητας, καθώς εδώ έζησε και έδρασε ο Ασκληπιός, που σήμερα αποτελεί έμβλημα του Δήμου Τρικκαίων, ο οποίος ήταν και βασιλιάς της πόλης. Στην περιοχή υπήρχε μάλιστα ένα από τα σημαντικότερα και αρχαιότερα Ασκληπιεία της εποχής. Η πόλη φέρεται επίσης, με βάση τον «Κατάλογο Νηών» στην Ιλιάδα του Ομήρου να συμμετέχει στον Τρωικό Πόλεμο στην πλευρά των Ελλήνων, με τριάντα πλοία και αρχηγούς τους γιατρούς γιους του Ασκληπιού Μαχάωνα και Ποδαλείριο. Η πόλη υπήρξε πρωτεύουσα βασιλείου κατά τη μυκηναϊκή εποχή και αργότερα αποτέλεσε κέντρο του κράτους της Εστιαιώτιδας που καταλάμβανε περίπου τη σημερινή έκταση του νομού Τρικάλων και περιγράφεται από το γεωγράφο Στράβωνα.

 

Κατά τους ιστορικούς χρόνους, η πόλη της Τρίκκης και η γύρω περιοχή του ποταμού γνώρισε ανάπτυξη. Έπεσε στα χέρια των Περσών το 480 π.Χ., ενώ περίπου δέκα χρόνια αργότερα προσχώρησε στη νομισματική ένωση Θεσσαλέων. Το 352 π.Χ. ενώθηκε με τη Μακεδονία του Φιλίππου Β΄. Έγινε θέατρο σκληρών μαχών ανάμεσα σε Μακεδόνες και Ρωμαίους, κατά την εισβολή των τελευταίων στην Ελλάδα, καθώς ο Φίλιππος Ε΄ και ο γιος του Περσέας προσπαθούσαν να την κρατήσουν ελεύθερη, χωρίς τελική επιτυχία αφού το 168 π.Χ. κατακτήθηκε.

 

Μετέπειτα η πόλη και η περιοχή αποτέλεσε τμήμα του Βυζαντίου. Τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες η πόλη και η περιοχή γνώρισε όλους τους τότε εισβολείς στο Βαλκανικό χώρο: Γότθους (396), Ούννους (447), Σλάβους (577), Βούλγαρους (976-1025), Νορμανδούς (1081), Καταλανούς (1309-1311) και από το 1204 τους Φράγκους, ενώ ξαναγύρισε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Στις αρχές της χιλιετίας η πόλη παρουσιάζεται για πρώτη φορά με το σημερινό της όνομα, Τρίκαλα, στην Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής.

 

Η πόλη κατακτάται τελικά από τους Οθωμανούς το 1395 και γίνεται σημαντικό κέντρο οικοτεχνίας, με ονομαστά μάλλινα υφαντά και προϊόντα δέρματος. Γίνεται πρωτεύουσα του Σαντζακίου Τρικάλων, δηλαδή μιας μεγάλης περιφέρειας που περιελάμβανε την Θεσσαλία και ένα μέρος της Στερεάς Ελλάδας, από την αρχή της τουρκοκρατίας μέχρι το 1770. Επίσης αποτέλεσε σημαντικό πνευματικό κέντρο, καθώς για ένα μεγάλο μέρος της Τουρκοκρατίας (1543-1854) λειτούργησε εδώ η Σχολή Τρίκκης (και αργότερα Ελληνική Σχολή) στην οποία δίδαξαν γνωστοί διδάσκαλοι της εποχής, όπως ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος. Το 1601 ο Μητροπολίτης Λαρίσης και Τρικάλων Διονύσιος ο Φιλόσοφος, κήρυξε την επανάσταση κατά των Τούρκων, με το σύνθημα «Τρίκκη Βυζάντιο ανακτήσει», η οποία όμως απέτυχε.

 

Στις 23 Αυγούστου του 1881, με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, η πόλη περνάει σε ελληνική κυριαρχία μαζί με το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης Θεσσαλίας και μέρος της Ηπείρου. Θα ξαναβρεθεί υπό Τουρκική κυριαρχία με τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 για ένα περίπου χρόνο, μέχρι την τελική της ενσωμάτωση στην Ελλάδα (1898). Στη συνέχεια τα Τρίκαλα έπαιξαν βασικό ρόλο στις αγροτικές κινητοποιήσεις των αρχών του 20ού αιώνα εναντίον των τσιφλικάδων και υπήρξαν ο τόπος ίδρυσης του πρώτου Γεωργικού Συνεταιρισμού στην Ελλάδα, το 1906.

 

Μία από τις πιο σημαντικές και μεγάλες καταστροφές που υπέστη η πόλη ήταν η μεγάλη πλημμύρα του Ιουνίου του 1907, όταν την νύκτα στις 3 Ιουνίου μετά από πρωτοφανείς βροχοπτώσεις, «με το καρδάρι» κατά την τοπική έκφραση, ξεχείλισαν όλα τα γύρω ποτάμια, ο Ληθαίος, ο Αϊμονιώτης, ο Κουμέρκης και ο Σαλαμπριάς με συνέπεια την επομένη το πρωί να έχει μετατραπεί ο κάμπος σε τεράστια λίμνη. Στην πλημμύρα εκείνη έχασαν την ζωή τους 80 κάτοικοι, περίπου 200 οικίες κατέρρευσαν, καθώς και το γυμνάσιο, και χιλιάδες ζώα πνίγηκαν. Οι δε λοιπές καταστροφές υπήρξαν τεράστιες με διακοπή της συγκοινωνίας αφού και η σιδηροδρομική γραμμή είχε παρασυρθεί.

 

Στη περίοδο της Εθνικής Αντίστασης κατά τη διάρκεια της κατοχής τα Τρίκαλα αποτέλεσαν ιδιαίτερο πεδίο δράσης. Από τα Τρίκαλα καταγόταν ο στρατηγός του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης. Στα Τρίκαλα επίσης εκτέθηκε σε δημόσια θέα το κεφάλι του Άρη Βελουχιώτη μετά τον θάνατό του. Η πόλη απελευθερώθηκε από τη ναζιστική κατοχή στις 18 Οκτώβρη του 1944.

 

Αξιοθέατα:

 

1. Το Ασκληπιείο

2. Ο Λόφος του Προφήτη Ηλεία

3. Το Κουρσούμ Τζαμί

4. Το Δίδυμο Οθωμανικό Λουτρό

5. Ο Μύλος του Ματσόπουλου

6. Το κτίριο επιβατών του σιδηροδρομικού σταθμού

7. Το Κέντρο Έρευνας – Μουσείο «Βασίλη Τσιτσάνη»

8. Το Κέντρο Ιστορίας και Πολιτισμού εταιρείας Κλιάφα

9. Το Δημοτικό Ιστορικό Αθλητικό Μουσείο

10. Το Στρατιωτικό Μουσείο

11. Η Δημοτική Πινακοθήκη

12. Το Δημοτικό Λαογραφικό Μουσείο

13. Η Στέγη Τέχνης και Πολιτισμού του Ιδρύματος Λεωνίδα Κ. Μακρή

14. Το Μουσείο Δημήτρη και Λέγκως Κατσικογιάννη

15. Το Μουσείο Αρχαιολογικής Συλλογής Τρίκκης

16. Το Μουσείο Ιεράς Μητρόπολης