Translate 
Σπήλαιο Μιλάτου
Το ιστορικό σπήλαιο της Μιλάτου, βρίσκεται κοντά στο ομώνυμο χωριό του Νομού Λασιθίου. Αποτελείται από αίθουσες διαφορετικών επιπέδων και προσανατολισμού, κατά περιοχές με παρουσία λιθωματικού διακόσμου και είναι εύκολο να εξερευνηθεί αρκεί ο επισκέπτης να έχει μαζί του ένα φακό. Χαρτογραφήθηκε για πρώτη φορά στις 28 Αυγούστου 1953 από τον Ελευθέριο Πλατάκη, ενώ λεπτομερέστερη χαρτογράφηση έγινε στις 7 Δεκεμβρίου 1969 από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία υπό την επίβλεψη της Άννας Πετροχείλου. Το σπήλαιο έχει χαρακτηρισθεί ως σπήλαιο μεγάλου εθνικού ενδιαφέροντος και προβλέπεται η περαιτέρω αξιοποίησή του.
Το σπήλαιο που είναι γνωστό και ως σπήλαιο του Ράπα βρίσκεται σε μία απότομη χαράδρα, βορειοανατολικά του ομώνυμου χωριού. Το συνολικό μήκος του σπηλαίου είναι 75 μέτρα και το βαθύτερο σημείο είναι 12 μέτρα κάτω από το επίπεδο της εισόδου. Στις αίθουσες υπάρχουν λιγοστοί σταλαγμίτες και ελάχιστοι αλλά εντυπωσιακοί σταλακτίτες. Το σπήλαιο έχει 8 εισόδους, ωστόσο η κυρία είσοδος είναι η κεντρική με πλάτος 9 μέτρα και ύψος 2 μέτρα. Η είσοδος στα δεξιά της κεντρικής είναι αυτή που αφήνει το φως της ημέρας να φωτίζει το πρώτο τμήμα του κυρίως θαλάμου.
Στο πρώτο τμήμα του κυρίως θαλάμου ανεγέρθηκε το 1958 ναός αφιερωμένος στον Απόστολο Θωμά. Κοντά στο ναό, υπάρχει οστεοφυλάκιο όπου φυλάσσονται μερικά από τα οστά των 2.000 θυμάτων (κατά άλλους 5.000 αν και αυτός ο αριθμός θεωρείται υπερβολικός) που σφαγιάστηκαν στο σημείο μετά από πολυήμερη μάχη, από τον στρατό του Χασάν Πασά το 1823. Τα θύματα ήταν κυρίως γυναικόπαιδα από τη γύρω περιοχή που είχαν βρει καταφύγιο στο σπήλαιο για να γλυτώσουν από την μανία του Πασά. Η πολιορκία του σπηλαίου ξεκίνησε στις 3 Φεβρουαρίου του 1823 και διήρκησε πολλές ημέρες. Παρά την ηρωική αντίσταση των 150 περίπου υπερασπιστών του σπηλαίου και τις μεγάλες ζημιές που προκάλεσαν στο στρατό του Πασά, οι Τούρκοι κατάφεραν τελικά να τους ωθήσουν στο να εγκαταλείψουν το σπήλαιο αφού πρώτα άναψαν φωτιά στην είσοδο. Το ολέθριο αποτέλεσμα της πολιορκίας αποτελεί μία ακόμη τραγική σελίδα στην ιστορία της Κρητικής Επανάστασης. Εις ανάμνηση αυτής της θυσίας, έχει τοποθετηθεί εγχάρακτη επιγραφή στην είσοδο του σπηλαίου.
Το σπήλαιο βρίσκεται 3 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της κοινότητας Μιλάτου. Ο δρόμος οδηγεί στην περιοχή του σπηλαίου αλλά όχι στο ίδιο το σπήλαιο. Για να φτάσει κάποιος έως την είσοδο του σπηλαίου που βρίσκεται σε υψόμετρο 155 μέτρων, θα πρέπει να περπατήσει 15 περίπου λεπτά κατά μήκος ενός βατού μονοπατιού. Το σπήλαιο είναι ανοικτό στο κοινό όλο το χρόνο και η είσοδος είναι δωρεάν. Αξίζει να σημειωθεί, ότι εκτός από ιστορικό ενδιαφέρον έχει και αρχαιολογικό αφού oι πραγματοποιθείσες αυτοψίες από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και την ΚΔ' ΕΠΚΑ αποκάλυψαν ευρήματα Νεολιθικής περιόδου. Είναι επίσης εξίσου σημαντικό από βιολογικής πλευράς καθώς φιλοξενεί μεγάλες κοινότητες νυχτερίδων.