
Βίγλες της Χίου
Οι βίγλες της Χίου είναι μεσαιωνικοί, κυλινδρικοί πυργίσκοι, κτισμένες σε ακτές και ακρωτήρια του νησιού με σκοπό την παρατήρηση του πελάγους και την έγκαιρη ειδοποίηση των κατοίκων σε περίπτωση εχθρικής επιδρομής. Τοποθετημένες σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους, σε οπτική επαφή η μία με την άλλη, ήταν πυκνότερες στις Νότιες και Δυτικές ακτές του νησιού που προσφέρονταν για αποβάσεις. Αποτελούν ένα παράκτιο δίκτυο παρατήρησης και μετάδοσης μηνυμάτων και κτίστηκαν μέσα στα πλαίσια της αμυντικής οχύρωσης της Χίου από τους Γενουάτες (πιθανόν να χρησιμοποιήθηκε ως βάση ένα παλαιότερο δίκτυο παρατήρησης).
Οι βίγλες της Χίου συνέχισαν να λειτουργούν μέχρι τα μέσα του 18ου αι. τουλάχιστον, οπότε το πρόβλημα της πειρατείας αρχίζει να εκλείπει. Συνολικά έχουν εντοπισθεί 30 βίγλες στο νησί, από τις οποίες οι 24 είναι κηρυγμένες ως διατηρητέα μνημεία.
Χαρακτηριστικά μνημεία αυτού του είδους, τα οποία έχουν πρόσφατα αναστηλωθεί, αποτελούν: η Βίγλα του Παχή, στην ομώνυμη παραλία της Σιδηρούντας, η Βίγλα των Μεστών και η Βίγλα στο Τραχήλι, κοντά στο χωριό Λιθί. Αλλά και σε πολλές άλλες παραλίες του νησιού δεσπόζουν βίγλες, ελέγχοντας το πέλαγος.
Μία τυπική βίγλα της Χίου έχει κυλινδρικό κορμό, με κουλουροκωνική βάση (σκάρπα), με κλίση τέτοια ώστε να εξοστρακίζονται τα βλήματα, αλλά και να αυξάνεται η βάση έδρασης, για λόγους ευστάθειας. Το εσωτερικό της κυλινδρικής βίγλας γεμίζει με χώμα και αργούς λίθους. Η τοιχοποιία των βιγλών αποτελείται από λίθους τοπικής προέλευσης, συνδεδεμένους με ισχυρό ασβεστοκονίαμα, με προσθήκη πλινθοσυντρίμματος (κουρασάνι) και διαιρείται σε οριζόντιες στάθμες, με χαρακτηριστικούς συνεχείς αρμούς δόμησης. Το συνολικό της ύψος φθάνει περίπου τα 12μ. και έχει μέση διάμετρο, στην περιοχή του κορμού, 7,5μ. Σε στάθμη 8μ. περίπου από το έδαφος διαμορφώνεται ένα δωμάτιο για το βιγλάτορα, το οποίο καλύπτεται από χαμηλό θόλο. Μία οπή σε κάποιο άκρο του θόλου επιτρέπει την επικοινωνία μεταξύ του εσωτερικού χώρου και του δώματος της βίγλας, όπου υπάρχουν οι επάλξεις.
Η πρόσβαση στο δωμάτιο του βιγλάτορα γινόταν μέσω απλής ανασυρόμενης κλίμακας ή ανεμόσκαλας, έτσι ώστε να μην υπάρχει πρόσβαση στους επιδρομείς. Η θύρα που γενικά ποτέ δεν ήταν από την πλευρά της θάλασσας, ασφάλιζε από μέσα με ένα μεγάλο ξύλο, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις υπήρχε από πάνω της καταχύστρα (αμυντική κατασκευή μέσα στην οποία διοχετεύονταν καυτά υγρά που απωθούσαν τους επιδρομείς). Καταχύστρες υπήρχαν επίσης και σε σημεία, περιμετρικά της βίγλας. Στο δωμάτιο του βιγλάτορα ανοίγονταν μικρά παράθυρα, τραπεζοειδούς κάτοψης που κατέληγαν σε στενές οπές, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ανοίγονται επιπλέον πολεμότρυπες. Η βίγλα διέθετε αμυντικούς μηχανισμούς, πιθανότατα και ελαφρύ οπλισμό, έτσι ώστε ο βιγλάτορας να προστατεύεται από τους επιδρομείς.