Translate 
Xώρα – Άγιος Σπυρίδωνας – Περιβόλια – Άγιος Πρόκοπας - Πελεκανιά
Η πρώτη αστική εικόνα του νησιού είναι περιοχή φυσικού ενδιαφέροντος και πλήρως ενταγμένη στο φυσικό τοπίο. Ο Παραδοσιακός Οικισμός της Χώρας Ίου που προστατεύεται με το Π.Δ. 19-8-81 (ΦΕΚ 587 / Δ / 16-10-1981) είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα δείγματα Κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής. Με πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία όπως είναι τα στειγάδια (στεγασμένα τμήματα σοκακιών) και οι παγκάδες (πέτρινα παγκάκια, θα λέγαμε σήμερα). Μνημεία της πίστης και της αγάπης των Νιωτών προς το αστραφτερό λευκό είναι τα 365 εκκλησάκια που βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο το νησί. Το καθένα με τη δική του προσωπική ιστορία και την ιδιαιτερότητα του.
Στις πεζοπορικές μας διαδρομές θα συναντήσουμε αρκετά μικρά εκκλησάκια πλήρως ενταγμένα στο Κυκλαδικό τοπίο και ταυτόχρονα αντιπροσωπευτική εικόνα του. Στην περιοχή «Περιβόλια» εντυπωσιάζεσαι από τη βλάστηση και τα καρποφόρα δέντρα, που δεν θυμίζει Κυκλάδες, αλλά περιοχή με πολλά νερά. Στην συγκεκριμένη περιοχή υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Πρόκοπου και η ιδιοκτήτης της περιοχής (Μυκονιάτη – Κέιβ Ράνια) έχει κάνει προσεγμένη ανάπλαση του χώρου αναδεικνύοντας παλαιότερες κατασκευές που προϋπήρχαν, όπως την πηγή, τις πέτρινες δεξαμενές νερού, το πέτρινο αυλάκι που ποτίζονταν τα περιβόλια και τα κτίσματα.
Σε όλο το νησί ένα προσεκτικό μάτι μπορεί να διακρίνει παλιά πέτρινα κτίσματα, τα οποία είναι «κελιά», όπως λένε οι ντόπιοι τις στάνες ή καλοκαιρινές εγκαταλελειμμένες κατοικίες. Πριν φτιαχτούν οι αυτοκινητόδρομοι οι κάτοικοι του νησιού μετά το τέλος του χειμώνα μετακόμιζαν στις αγροικίες τους όπου πέρναγαν το καλοκαίρι τους ασχολούμενοι με τη γη και τα ζώα τους. Έσπερναν, θέριζαν, αλώνιζαν (υπάρχουν άπειρα μισοκατεστραμμένα αλώνια) για να έχουν το ψωμί τους. Έσκαβαν τα αμπέλια τους και τα τρυγούσαν για να έχουν το κρασί τους (υπάρχουν αρκετά πατητήρια και μάλιστα μερικά στεγασμένα). Φρόντιζαν τις ελιές τους για να έχουν το λάδι τους και τις επιτραπέζιες ελιές που συνόδευαν το φαγητό τους. Έβοσκαν τα ζώα τους και τυροκομούσαν (υπάρχουν αρκετά πετρόχτιστα τυροκομεία, που φαίνεται η εστία που έβαζαν το καζάνι, καθώς και τα πέτρινα ράφια για την ωρίμανση των τυριών).
Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η εικόνα της καλοκαιρινής κατοικίας με το φούρνο για το ψήσιμο του ψωμιού, την παροστιά (το τζάκι που μαγείρευαν), τα εντοιχισμένα ντουλάπια και τις θέσεις για διάφορα αντικείμενα. Οι κατοικίες και οι στάνες είχαν όλες οροφή που κατασκευάζονταν με τον εξής τρόπο: από κάτω μπαίνουν τα δοκάρια, από πάνω μία στρώση με καλάμι, μετά μια στρώση με βούρλο και μια στρώση με φύκια για τη μόνωση της οροφής (υγρασία και θερμότητα). Τέλος από πάνω καλύπτονταν με χώμα αλυκή (από τις αλμύρες) ή αν δεν ήταν διαθέσιμο χρησιμοποιούσαν κοκκινόχωμα.
Επίσης στο μεγαλύτερο μέρος του το νησί καλύπτεται με αναβαθμίδες (ξερολιθιές), που συγκέντρωναν το λίγο γόνιμο έδαφος. Υπάρχουν πάρα πολλά πηγάδια που εξασφάλιζαν το πολύτιμο νερό για τις ανάγκες της οικογένειας και των ζώων, καθώς και το πότισμα που μικρού κήπου με τα λαχανικά και τα οπωροφόρα δέντρα. Αν δεν είχε πηγάδι, το νοικοκυριό και τα ζώα έπρεπε να παίρνουν νερό από κάποια κοντινή πηγή, ευτυχώς το νησί είχε πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα για τα δεδομένα των Κυκλάδων.
Πηγή: ios.gr - iospaths.gr