Θρησκευτικοί Προορισμοί

Η παλαιά μονή Φιλοσόφου βρίσκεται στη δυτική πλευρά του φαραγγιού του Λούσιου νότια της Δημητσάνας, στο Νομό Αρκαδίας. Σε μικρή απόσταση από αυτό βρίσκεται η νέα Μονή Φιλοσόφου. Η μονή είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και πανηγυρίζει στην απόδοση της εορτής, δηλαδή στις 23 Αυγούστου. 

Αποτελείται από δύο κτιριακά συγκροτήματα: την παλαιά μονή, η οποία φέρει κατά την λαϊκή παράδοση και το ιστορικό όνομα “Κρυφό Σχολειό” και από την νέα. Και οι δύο βρίσκονται στη δεξιά παρόχθια πλευρά του Λουσίου ποταμού και απέχουν μεταξύ τους 400 περίπου μέτρα και συνδέονται με μονοπάτι.

Η παλαιά μονή Φιλοσόφου είναι η πλέον ιστορική και παλαιά μονή της Αρκαδίας και αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας εν γένει. Ιδρύθηκε το 963 επί Νικηφόρου Φωκά από τον Ιωάννη Λαμπαρδόπουλο εκ Δημητσάνας, τον επονομαζόμενο «φιλόσοφο», ο οποίος είχε διατελέσει ως γραμματέας («Πρωτοκρίτης») του αυτοκράτορα. Από το προσωνύμιό του πήρε και η μονή το όνομά της. Η μονή ήταν σταυροπηγιακή (υπαγόταν απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο).

Το μοναστήρι ιδρύθηκε μεν τον 10ο αιώνα, αλλά την οριστική του μορφή την απέκτησε σταδιακά με προσθήκες τους επόμενους αιώνες. Η οχύρωση του μοναστηριού πιστεύεται ότι ενισχύθηκε και πήρε τη σημερινή της μορφή μετά την Άλωση, δηλαδή στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα. Ως τις μέρες μας διατηρείται μόνο ένα μικρό εκκλησάκι Βυζαντινής τεχνοτροπίας του 10ου αιώνα με αξιόλογες τοιχογραφίες. Πρόκειται για ναό εγγεγραμμένο τετράστηλο σταυροειδή με οκτάπλευρο τρούλο. Από την υπόλοιπη μονή σώζονται μόνο ερείπια κελιών και άλλων κτισμάτων, καθώς και μια στέρνα. Βεβαίως σώζεται και η μεταβυζαντινή οχύρωση που κυριαρχεί στη σημερινή εικόνα του μοναστηριού.

Η παλαιά μονή είναι γνωστή και ως «Κρυφό Σχολειό», γιατί κατά την παράδοση λειτουργούσε εκεί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας σχολείο που αργότερα εξελίχθηκε σε σπουδαία ιερατική σχολή που λειτούργησε από τα μέσα του 17ου αιώνα στη Νέα Μονή και έμεινε γνωστή ως «Σχολή της Δημητσάνας». Στη Σχολή αυτή φοίτησε πλήθος δασκάλων, ιερέων, μοναχών, ανωτέρων κληρικών, καθώς και ηγετικές μορφές της Εκκλησίας. Από αυτήν αναδείχτηκαν τέσσερις πατριάρχες Ιεροσολύμων, δύο Οικουμενικοί Πατριάρχες και άλλοι πολλοί επιφανείς εκκλησιαστικοί άνδρες (Γρηγόριος ο Ε΄, Παλαιών Πατρών Γερμανός κ.ά.). Στη σχολή λειτουργούσε και αξιόλογη βιβλιοθήκη που είχε στην κατοχή της μεταξύ άλλων και σημαντικά χειρόγραφα του 12ου αιώνα, τα οποία πλέον φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη Αθηνών.

Η νέα μονή είναι χτισμένη 500 περίπου μέτρα βορείως της παλαιάς στην κορυφή ενός βράχου, σε υψόμετρό 550 μ., και σε ομαλότερο έδαφος από την παλαιά μονή, της οποίας αποτελεί συνέχεια, όπως αποδεικνύουν οι ιστορικές πηγές. Ως εκ τούτου, η έρευνα καταλήγει στο ότι βασικός λόγος ίδρυσης της νέας μονής οφείλεται στην δυσκολία πρόσβασης στην παλαιότερη. 

Η νέα Μονή Φιλοσόφου ιδρύθηκε μετά τα μέσα του 17ου αιώνα, ενώ λειτουργούσε ήδη το 1691. Πρώτα κτίστηκε το καθολικό της (1661) κι έπειτα αρκετά κελιά, δίχως όμως να εγκαταλειφθεί η παλαιά μονή. Το τέμπλο του καθολικού είναι ξυλόγλυπτο με πλούσιο διάσκοσμο και φέρει εικόνες κρητικής τεχνοτροπίας, που αποδίδονται στο ζωγράφο Βίκτωρα (1663).΄Ο ναός αγιογραφήθηκε το 1693 με δαπάνη του «Μαυραηδή-πασά Φαρμάκη» από τη Στεμνίτσα, ο οποίος παρότι είχε εξισλαμισθεί, προσχώρησε στον Χριστιανισμό επί Ενετοκρατίας. Απεικόνιση του χορηγού υπάρχει στη δυτική πλευρά του ναού (υπό τη μορφή τυπικού Ανατολίτη με βλοσυρό ύφος, πολυτελές ένδυμα και κομπολόι) ακριβώς δίπλα στην αγιογραφία της αγίας Ελένης. Πιθανότητα η νέα μονή να ιδρύθηκε κατ’ αρχάς ως μετόχι της παλαιάς, χάρη στην οικονομική ευρωστία της και την αύξηση του αριθμού των μοναχών. Αργότερα όμως η παλαιά μονή σταδιακά μετεγκαταστάθηκε και με την πάροδο των χρόνων εγκαταλείφθηκε οριστικά.

Το 1764 η ιερατική σχολή μεταφέρθηκε από το μοναστήρι στη Δημητσάνα. Μεταξύ 1834 και 1836 η Μονή διαλύθηκε με βάση το βασιλικό διάταγμα της Βαυαρικής Αντιβασιλείας περί διαλύσεως των μονών και με το σκεπτικό ότι είχε κάτω από 6 μοναχούς. Μετά από αυτό, η μονή ερήμωσε. Σήμερα λειτουργεί ως ανδρική Μονή και μετόχι (με βασιλικό διάταγμα του 1922) της γειτονικής Μονής Τιμίου Προδρόμου Στεμνίτσας.

Το 1948 την ηγουμενία ανέλαβε ο πανοσιολογιότατος αρχιμανδρίτης Θεόκτιστος Αλεξόπουλος. Επί ηγουμενίας του πραγματοποιήθηκαν με τη βοήθεια των ακούραστων μοναχών της μονής σπουδαία και σημαντικά έργα προς όφελος της ομαλής λειτουργίας της μονής. Το 1955 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο και από το 1992 τελεί υπό ανακαίνιση με την επίβλεψη του Υπουργείου Πολιτισμού. Χάρη στις πιστώσεις που εντάχθηκαν στο σχέδιο περιφερειακής ανάπτυξης της περιφέρειας Πελοποννήσου, η διεύθυνση αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών μνημείων ανέλαβε τη πρωτοβουλία τόσο της εκπόνησης της αναγκαίας μελέτης, όσο και της υλοποίησης του έργου. Έχουν ήδη πραγματοποιηθεί εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης του κτηρίου των κελιών στα ΝΔ του Καθολικού και διαμόρφωσης πεζοδρόμων προσπέλασης στη μονή. Πρόσφατα εγκρίθηκαν και δρομολογούνται εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης της βόρειας πτέρυγας των κελιών και του Καθολικού.

Από τη Δημητσάνα υπάρχουν δυο διαδρομές για τη Μονή Φιλοσόφου. Η πρώτη, νότια της Δημητσάνας περνώντας από το Παλιοχώρι, μετά το μικρό γεφύρι του Λούσιου φτάνει ο επισκέπτης στη νέα Μονή Φιλοσόφου στην οποία μένει μόνιμα ένας καλόγηρος. Η δεύτερη, ακολουθώντας το δρόμο νοτιοδυτικά μετά τη Ζάτουνα περνώντας το χωριό Μάρκου φτάνει στη νέα Μονή Φιλοσόφου. Μέρος των δυο διαδρομών είναι χωματόδρομος σε καλή κατάσταση.