Καλάμι

Translate English Version

Καλάμι

Το Καλάμι είναι οικισμός που βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του Δήμου Βιάννου στην ομώνυμη επαρχία του Νομού Ηρακλείου. Απέχει οδικώς από το Ηράκλειο 78 χλμ., από την Άνω Βιάννο (πρωτεύουσα του Δήμου) 14 χλμ. και από την Ιεράπετρα 31 χλμ. Περιβάλλεται βορειοδυτικά από τον ποταμό Μπλαβάρη, από το νότο με περιβόλια και ανατολικά από το ύψωμα του "Προφήτη Ηλία". Κεντρικός ναός είναι του Αγίου Γεωργίου. Το χωριό είναι χτισμένο στην άκρη μικρού λεκανοπεδίου σε υψόμετρο 480 μέτρων, το οποίο στέκει σήμερα έρημο και εγκαταλελειμένο. Ο οπερατέρ Νίκος Σαράντος είχε καταγράψει με την κάμερά του το “απόκοσμο” περιβάλλον του χωριού. Έφτιαξε ένα ντοκιμαντέρ για την περιοχή με τίτλο: “Kalami, the face of abandonment”. Το 2016 προβλήθηκε στο κινηματογραφικό φεστιβάλ του Λος Άντζελες.
 
Ιστορία
 
Το Καλάμι πιθανώς χτίστηκε στα τέλη της ενετοκρατίας και τις αρχές της τουρκοκρατίας. Φυσικοί παράγοντες, κυρίως λόγοι προστασίας από εχθρικές επιδρομές, συντέλεσαν ώστε να χτιστεί σε ημιορεινή περιοχή. Έτσι, ενώ βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από τη θάλασσα, αυτή δεν φαίνεται για λόγους ασφαλείας. Αυτό συμβαίνει στα περισσότερα χωριά του δήμου, επειδή φοβούνταν τους διάφορους πειρατές της Μεσογείου, οι οποίοι λεηλατούσαν και βιαιοπραγούσαν κατά των κατοίκων των παραθαλάσσιων περιοχών. Έτσι ήθελαν τα χωριά τους να μην έχουν οπτική επαφή με τη θάλασσα.
 
Στη θέση της σημερινής εκκλησίας του χωριού, των Αγίων Γεωργίου και Χαραλάμπους, εκεί που άλλοτε πήγαιναν κρυφά οι χριστιανοί των γύρω χωριών για να προσευχηθούν, χτίστηκαν δίπλα τα πρώτα σπίτια. Αργότερα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι έρχονταν να κατοικήσουν στο Καλάμι, το οποίο άρχισε να μεγαλώνει και να επεκτείνεται σιγά-σιγά.
 
Οι κυριότερες ασχολίες των Καλαμιωτών, περιστρέφονταν γύρω από την καλλιέργεια ελαιόδεντρων, σιτηρών, οπωροφόρων δέντρων, κυρίως εσπεριδοειδών, χαρουπιάς, αμπελιών και σε μικρότερο βαθμό ασχολούνταν με την κτηνοτροφία. Όλες οι ασχολίες τους απέβλεπαν στο να καλύψουν ίσα-ίσα τις ανάγκες των οικογενειών τους. Η ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων άρχισε μετά το 1960, όταν οι ασχολίες στράφηκαν στην καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών και μπανανοκαλλιέργεια.
 
Το Καλάμι, ως κύριο κέντρο κατοικίας του αγροτικού πληθυσμού, όπως και οι περισσότεροι ορεινοί οικισμοί, είχε δευτερεύουσα σημασία κατά τους χειμερινούς μήνες κυρίως και είχε δώσει την πρώτη θέση στους χειμερινούς οικισμούς (χειμαδιά), που βρίσκονταν χαμηλότερα και με ηπιότερες κλιματολογικές συνθήκες.
Έτσι σε ολόκληρο το δήμο υπήρχαν τα λεγόμενα “μετόχια”, μικροοικισμοί που χρησιμοποιούνταν εποχιακά για την καλλιέργεια της γης και τη συγκομιδή καρπών. Τα σπουδαιότερα μετόχια ήταν οι Βίγλες, τα Σκαφίδια, η Ψαρή Φοράδα, ο Ρούσσος Λάκκος, οι Πέντε Πέτρες κ.α. Σ’ αυτά ασχολούνταν κυρίως με την καλλιέργεια των σιτηρών και το μάζεμα ελιών. Υπήρχαν μάλιστα και πολλά ελαιοτριβεία (αλετρουβιά) για το άλεσμα των ελιών.
 
Με τη σύμβαση της Χαλέπας (1878), οι κάτοικοι του χωριού μπόρεσαν να αποκτήσουν δικαιώματα αφού δημιουργούνταν καθεστώς ημιαυτόνομης επαρχίας με ιδιαίτερα προνόμια (απαλλαγή από μερικούς φόρους, δικαίωμα μόρφωσης, θρησκείας κ.α.) Έτσι το 1879 το Καλάμι απέκτησε σχολείο, το οποίο ως και τα τελευταία χρόνια λειτουργούσε, μέχρι που καταργήθηκε το 1987. Επίσης μέχρι το 1916 στην εκκλησία του χωριού στεγάζονταν δυο ενορίες, με παπάδες τους αδερφούς Αντώνη και Γρηγόρη Μαυράκη. Μάλιστα στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, τη μια χρονιά το πανηγύρι γίνονταν στη μία ενορία (απάνω γειτονιά) και την επόμενη στην άλλη ενορία (κάτω γειτονιά), με ξεχωριστή λαμπρότητα.
 
Το Καλάμι γνώρισε μεγάλη ακμή τη δεκαετία του 1930 (μέχρι τη γερμανική κατοχή). Υπήρξε το πιο ανεπτυγμένο εμπορικό κέντρο του δήμου. Στην παραλία της Ψαρής Φοράδας, από το 1920, υπήρχε τελωνείο καθώς και εφτά αποθήκες (μαγατζέδες), όπου έρχονταν τα πλοία για να ξεφορτώσουν αλλά και να φορτώσουν διαφόρων ειδών εμπορεύματα ολόκληρου του δήμου. Τα εμπορεύματα μεταφέρονταν με ζώα, μέσω Καλαμίου και έφταναν μέχρι το Αρκαλοχώρι.
 
Το 1929 ανεγέρθηκε το πρώτο πετρελαιοκίνητο ελαιοτριβείο στο χωριό. Το εργοστάσιο αυτό αποτέλεσε σταθμό προόδου και η περιοχή που ήταν και είναι ελαιοπαραγωγική, παρήγε ελαιόλαδο με νέο σύστημα και άνεση. Το 1931 ιδρύθηκε και δεύτερο, υδροκίνητο αυτή τη φορά, ελαιουργικό εργοστάσιο, γιατί το ένα μόνο δεν επαρκούσε για τις ανάγκες των κατοίκων. Την ίδια εποχή λειτουργούσε και υδροκίνητος αλευρόμυλος.
 
Μεγάλη άνθιση επίσης γνώρισαν όλων των ειδών τα επαγγέλματα, πολλά από τα οποία σήμερα έχουν εκλείψει. Μεταξύ αυτών υπήρχε σωμαράς, ντενεκετζής, χαρκιάς, τσαγκάρης, ράφτης, μαμμή και πολλά άλλα. Ξεχωριστή θέση κατείχε το παντοπωλείο που πουλούσε, ανάμεσα στα άλλα είδη, εκλεκτά υφάσματα από την Αθήνα και το Ηράκλειο κι έρχονταν άνθρωποι από όλο το δήμο για να ψωνίσουν. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής ολόκληρος ο δήμος Βιάννου έζησε το δράμα της καταστροφής.
 
Το 1949 έφτασε στο Καλάμι συνεργείο ανοικοδόμησης, αποτελούμενο από πέντε Ελβετούς, οι οποίοι οικοδόμησαν πολλές κατεστραμμένες κατοικίες. Το σπουδαιότερο όμως έργο, που έγινε τότε στην περιοχή, ήταν η κατασκευή υδραγωγείου με σιδεροσωλήνες και τσιμενταγωγό. Την ίδια χρονιά έγινε και η διάνοιξη της αμαξιτής οδού Βιάννου-Συκολόγου.
Το 1952 έγινε η διάνοιξη του δρόμου Συκολόγου-Γδοχίων και επικοινώνησε πλέον οδικώς το χωριό με την Ιεράπετρα. Μέχρι τότε, ο μοναδικός δρόμος που υπήρχε για την Ιεράπετρα, ήταν ένα λιθόστρωτο μονοπάτι που είχε φτιαχτεί επί τουρκοκρατίας. Το οδικό δίκτυο για Ηράκλειο και Ιεράπετρα βελτιώθηκε μετά τη δεκαετία του ’60, όταν ασφαλτοστρώθηκαν οι δρόμοι μέχρι το Καλάμι.
 
Σήμερα η εικόνα που παρουσιάζει το Καλάμι, έχει έντονα τα σημάδια της ερήμωσης. Τα περισσότερα σπίτια είναι εγκαταλελειμμένα, γιατί οι κάτοικοί τους έχουν μετεγκατασταθεί στους παραλιακούς οικισμούς με επίκεντρο την Ψαρή Φοράδα (Σιδωνία). Η επίσημη απογραφή του 2001 αναφέρει ότι το Καλάμι τη χρονιά εκείνη είχε 44 κατοίκους.
Η όψη που παρουσιάζει το χωριό είναι στενόμακρη, με κατεύθυνση από την ανατολή προς τη δύση. Οι δρόμοι είναι πολύ στενοί και λιθόστρωτοι και δεν επιτρέπουν την κυκλοφορία αυτοκινήτου. Αυτοκίνητα περνούν μόνο από τον περιφερειακό δρόμο του χωριού.
 
 

Δείτε