
Παλαιά Μονή Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω
Η Ιερά Μονή Αγίου Διονυσίου (Παλαιά Μονή ) ιδρύθηκε γύρω στο 1542 από τον Άγιο Διονύσιο εν Ολύμπω ως Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή υπό την δικαιοδοσία του Οικουμενικού θρόνου ενώ το 1928 υπήχθη στις Νέες Χώρες. Ο Άγιος που υπήρξε και ασκητής αφιέρωσε τη Μονή στην Αγία Τριάδα μετά από Θεία αποκάλυψη. Στη συνέχεια όμως επικράτησε να ονομάζεται με το όνομα του ιδρυτού της.Ο Άγιος Διονύσιος εν Ολύμπω, κατά κόσμο Δημήτριος Καλέτσης, γεννήθηκε περίπου το 1500 στο χωριό Σκλάταινα Καρδίτσας, στη σημερινή Δρακότρυπα. Αφού πέρασε από τις μονές του Μεγάλου Μετεώρου στην Καλαμπάκα, το Άγιο Όρος και άλλες, το 1542 εγκαταστάθηκε στον Όλυμπο και ίδρυσε τη μονή..
Καλά κρυμμένη μέσα στο φαράγγι του Ενιπέα, η μονή είναι σπάνιας αρχιτεκτονικής και αισθητικής, ιδανικά ενταγμένη στο φυσικό περιβάλλον. Είναι χτισμένη σα φρούριο από πέτρα και ξύλο σε ένα φυσικό οχυρό πλάτωμα. Λόγω της προσωπικότητας του ιδρυτού της ανέπτυξε μεγάλη πνευματική δραστηριότητα και η φήμη της ξεπέρασε τα όρια του Ελλαδικού χώρου φτάνοντας ως τη Τσαρική Ρωσία. Το Καθολικό είναι σταυροειδής ναός βυζαντινού τύπου και περιβάλλεται από τέσσερα παρεκκλήσια. Βορειοδυτικά βρίσκεται ο τάφος του Αγίου Διονυσίου ενώ στο ισόγειο της βόρεια πτέρυγας στεγάζεται η τράπεζα και το μαγειρείο. Στον όροφο είναι τα κελιά και δύο παρεκκλήσια. Βορειοδυτικά υπάρχει κρήνη με τρεχούμενο νερό, ενώ στη δυτική πτέρυγα που έχει καταστραφεί υπήρχαν επίσης κελιά. Στη νοτιοδυτική γωνία υπήρχε το κωδωναστάσιο με ένα ρολόι στο επάνω τμήμα.
Σημαντικός ήταν ο ρόλος της μονής στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ενώ διατέλεσε καταφύγιο και χώρος συνάντησης Μακεδονομάχων αργότερα. Εκεί ο οπλαρχηγός Καρατάσος μαζί με άλλους οπλαρχηγούς πήραν την απόφαση καθόδου στη νότια Ελλάδα μετά την αιματηρή κατάπνιξη της επανάστασης στη Μακεδονία το 1821. Το 1828, η μονή πυρπολήθηκε από τους Τούρκους του Βελή Πασά λόγω της συμβολής της στην επανάσταση του έθνους. Μετά από τριήμερη μάχη ο ηγούμενος Μεθόδιος Παλιούρας μαζί με 12 ακόμη μοναχούς της μονής κρεμάστηκε στη κεντρική πλατεία της Λάρισας. Η εθνική δράση της συνεχίστηκε και το 1878 προσέφερε καταφύγιο στον καπετάν Ματαπά. Λειτούργησε ως σχολείο και πολλά εγχειρίδια διασώζονται μέχρι και σήμερα στο σκευοφυλάκιό της. Η δράση συνεχίστηκε μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με αποτέλεσμα τα στρατεύματα κατοχής να την ανατινάξουν στις 29 Απριλίου του 1943. Έκτοτε μεταφέρθηκε στο Μετόχι κοντά στο Λιτόχωρο. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια αναστήλωσης και ανακαίνισης της μονής με σεβασμό στην αρχική αρχιτεκτονική της. Μισή περίπου ώρα από τη μονή, βρίσκεται το ασκηταριό του Αγίου Διονυσίου με το αγίασμα.
Η Μονή πανηγυρίζει στις 23 Ιανουαρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου Διονυσίου, ενώ στις 14 Σεπτεμβρίου τελείται η τοπική εορτή του Σταυρού στο χώρο της Παλαιάς Μονής. Το μοναστήρι βρίσκεται σε υψόμετρο 900 μέτρων στις παρυφές του Ολύμπου, 18 περίπου χιλιόμετρα από το Λιτόχωρο. Η πρόσβαση είναι εύκολη μέσω του δρόμου που συνδέει το Λιτόχωρο με τη θέση Πριόνια. Λίγα μόλις μέτρα από τη μονή υπάρχει ελεύθερος χώρος στάθμευσης που όμως κατά την υψηλή τουριστική περίοδο, γεμίζει και η στάθμευση εκείνη τη περίοδο ενδέχεται να αποδειχτεί δύσκολη.