Δίλοφο

Το Δίλοφο είναι ορεινό χωριό του νομού Ιωαννίνων και ανήκει στο συγκρότημα των Ζαγοροχωρίων της Ηπείρου. Το χωριό απέχει 32 χιλιόμετρα από τη πόλη των Ιωαννίνων και είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.000 μέτρων στις πλαγιές της Τύμφης. Είναι από τα ομορφότερα και καλύτερα διατηρημένα χωριά των Ζαγορίων. Οι λιγοστοί του κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τον τουρισμό.

Η απαγόρευση διέλευσης αυτοκινήτων μέσα από τον οικισμό έχει βοηθήσει σημαντικά στην διατήρηση του παραδοσιακού χαρακτήρα του. Ο χαρακτηρισμός μάλιστα του οικισμού ως παραδοσιακού και διατηρητέου έχει ενισχύσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του αφού επιτρέπονται μόνο αναστηλώσεις και ανακατασκευές παλαιών κτισμάτων. Μέχρι το 1920 το όνομα του ήταν Σωπετσέλι ή Σο(μ)ποτσέλι, που προέρχεται από το αρομουνικό spout, «ο σωλήνας από όπου χύνεται το νερό μιας πηγής» και την αρομουνική και ρουμανική υποκοριστική κατάληξη –el, και σημαίνει «ο τόπος που έχει νερό». Το 1920 μετονομάστηκε σε Δίλοφο καθώς είναι κτισμένο πάνω σε δύο λόφους. Είναι χαρακτηριστικό δείγμα Ζαγορίτικης αρχιτεκτονικής, καθώς όλα τα κτίσματα είναι φτιαγμένα από τον τοπικό σχιστόλιθο. 

Περπατώντας στα πανέμορφα και καλοδιατηρημένα λιθόστρωτα καλντερίμια με λιθόκτιστους μαντρότοιχους, αρκετά ψηλούς ώστε να κρύβουν από το μάτι τού περαστικού τις αυλές των σπιτιών, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τη Ζαγορίτικη αρχιτεκτονική. Από την κορυφή του λόφου, η θέα προς το χωριό, την πανέμορφη φύση που το περιβάλει με τις καταπράσινες πλαγιές αλλά και τα επιβλητικά βουνά της Τύμφης και του Μιτσικελίου είναι εντυπωσιακή.  

Το χωριό αναπτύσσεται γύρω από την Κεντρική Πλατεία (Μεσοχώρι), από όπου ξεκινούν ακτινωτά οι τρεις βασικοί πεζόδρομοι (καλντερίμια), που οδηγούν στις τρεις συνοικίες, Πάνω Μαχαλάς, Κάτω Μαχαλάς και Πέρα Μαχαλάς. Εκτός τής εκκλησίας τής Κοιμήσεως τής Θεοτόκου (1850) υπάρχουν και πολλά μικρότερα παρεκκλήσια και μοναστήρια όπως της Παναγίας, του Σωτήρος, οι Άγιοι Ταξιάρχες και η Αγία Παρασκευή.  Στο Μεσοχώρι υπάρχει η Αναγνωστοπούλειος Σχολή (Αρρεναγωγείο – Δημοτικό Σχολείο), και πάνω από την εκκλησία υπήρχε το Παρθεναγωγείο. 

Στα αξιοθέατά του περιλαμβάνονται πέτρινες βρύσες, λιθόστρωτα καλντερίμια, μικρά εκκλησάκια και αρχοντικά, ανάμεσα στα οποία και η ψηλότερη κατοικία στα Ζαγοροχώρια, ύψους 13,5 μέτρων, το αρχοντικό Μακρόπουλου. Σύμφωνα με την παράδοση, ο γιος ενός πλούσιου Ζαγορίτη παντρεύτηκε μία κοπέλα από το γειτονικό χωριό Κουκούλι. Όταν εγκαταστάθηκαν στο σπίτι του γαμπρού στο Δίλοφο, η κοπέλα εξέφρασε έντονη νοσταλγία για το χωριό της. Τότε λοιπόν, ο σύζυγος έκτισε το πανύψηλο αρχοντικό για να μπορεί η γυναίκα του να αγναντεύει το χωριό της από τα ψηλότερα πατώματα του.

Ο οικισμός χρονολογείται από το 540, όταν εισέβαλαν οι Σλάβοι στην Ήπειρο κι οι κάτοικοι του Πιτουρνίου μετοίκησαν στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το χωριό. Αργότερα, και οι κάτοικοι ενός άλλου κοντινού χωριού με το τότε όνομα Ζλάροβο μετακινήθηκαν στο Σοποτσέλι, ίσως το 1583.

H πρόσβαση στο χωριό είναι ιδιαίτερα εύκολη αρκεί να είστε προσεκτικοί στις πινακίδες που θα σας οδηγήσουν σε αυτό μίας και το χωριό δεν είναι πάνω στον οδικό δρόμο.

Το 1870, το χωριό είχε 550 κατοίκους και ένα ελληνικό σχολείο, ενώ αργότερα δύο σχολεία, ένα θηλέων κι ένα αρρένων. Ωστόσο, μαστιζόταν από επιδρομές και ληστείες και έτσι μειώθηκε ο πληθυσμός του. Το 1940 είχε 140 κατοίκους. Από το Δίλοφο καταγόταν ο γιατρός Κωνσταντίνος Παληός, διευθυντής του Γαλλικού Νοσοκομείου Αθηνών στις αρχές του 20ου αιώνα κι αργότερα διευθυντής του Νοσοκομείου "Ευαγγελισμός". Εκλέχτηκε βουλευτής Ιωαννίνων τα έτη 1958, 1961, 1963.